การวินิจฉัยโรคเบาหวานส่วนใหญ่ใช้การตรวจเลือดเพื่อตรวจวัดระดับน้ำตาลในเลือด โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่อายุมากกว่า 35 ปี สามารถเข้ารับบริการตรวจคัดกรองได้ตามสถานพยาบาล ซึ่งจะพิจารณาร่วมกับการสอบถามประวัติสุขภาพของผู้ป่วยและครอบครัว และการตรวจร่างกาย 

การตรวจเลือดเพื่อวินิจฉัยโรคเบาหวานมีหลายวิธีหลัก ๆ ที่สามารถใช้งานได้ ดังนี้

1. การตรวจระดับน้ำตาลในเลือดเวลาใดก็ได้ : เป็นการตรวจที่ไม่ต้องงดอาหารล่วงหน้า และใช้เมื่อผู้ป่วยมีอาการเบาหวานชัดเจน หากพบว่าระดับน้ำตาลในเลือดสูงกว่า 200 มิลลิกรัม/เดซิลิตรขึ้นไป ก็ถือว่าผู้ป่วยมีภาวะเบาหวานแล้ว

2. การตรวจระดับน้ำตาลในเลือดหลังอดอาหาร 8 ชั่วโมง : ผู้ป่วยต้องงดอาหารอย่างน้อย 8 ชั่วโมงก่อนตรวจ หากระดับน้ำตาลในเลือดอยู่ที่ 126 มิลลิกรัม/เดซิลิตรขึ้นไป แสดงว่าผู้ป่วยเป็นเบาหวาน

3. การตรวจน้ำตาลเฉลี่ยสะสม (HbA1c) : เป็นการตรวจเพื่อประเมินระดับน้ำตาลในเลือดในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา ถ้าค่า HbA1c สูงกว่า 6.5% จาก 10% ถือว่ามีภาวะเบาหวาน

4. การทดสอบการตอบสนองของอินซูลิน (OGTT) : การตรวจนี้จะวัดระดับน้ำตาลในเลือด 2 ชั่วโมงหลังจากดื่มสารละลายน้ำตาลกลูโคส 75 กรัม หากพบว่าระดับน้ำตาลเกิน 200 มิลลิกรัม/เดซิลิตร ก็แสดงว่าผู้ป่วยเป็นเบาหวาน

หากผู้ป่วยไม่มีอาการชัดเจน การตรวจซ้ำด้วยวิธีใดวิธีหนึ่งจะช่วยยืนยันผลการวินิจฉัย ทั้งนี้ การตรวจเหล่านี้ส่วนใหญ่ใช้สำหรับการวินิจฉัยเบาหวานประเภท 1 และ 2 แต่การตรวจโรคเบาหวานในหญิงตั้งครรภ์จะมีเกณฑ์ที่ต่างออกไป

การวินิจฉัยโรคความดันโลหิตสูงปัจจุบันสามารถใช้เครื่องวัดความดันโลหิตดิจิทัลตรวจได้ทั้งที่บ้านและในสถานพยาบาล เพราะสะดวกและใช้งานง่าย

เมื่อเข้าพบแพทย์ แพทย์จะสอบถามประวัติสุขภาพ โรคประจำตัว และตรวจร่างกายร่วมกับการวัดค่าความดันโลหิต เพื่อวิเคราะห์หาสาเหตุ และแพทย์อาจสั่งตรวจเพิ่มเติม เช่น ตรวจเลือด ตรวจปัสสาวะ ตรวจอัลตราซาวด์ไต หรือการตรวจหัวใจด้วยคลื่นไฟฟ้า (ECG) หรือคลื่นเสียงความถี่สูง (Echocardiography)

ค่าความดันโลหิตแบ่งเป็นสองค่า ได้แก่

- ความดันซิสโตลิก (Systolic) : ความดันในหลอดเลือดแดงขณะหัวใจบีบตัว

- ความดันไดแอสโทลิก (Diastolic) : ความดันในหลอดเลือดแดงขณะหัวใจคลายตัว

การวัดค่าความดันจำเป็นต้องตรวจซ้ำหลายครั้งเพื่อยืนยัน หากค่าความดันเกิน 140/90 มิลลิเมตรปรอท จะจัดว่าเป็นภาวะความดันโลหิตสูงตามเกณฑ์สำหรับผู้ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป

• ระดับเหมาะสม วัดค่าได้น้อยกว่า 120/80 มิลลิเมตรปรอท 

• ระดับปกติ วัดค่าได้ 120–129/80–84 มิลลิเมตรปรอท

• ระดับค่อนข้างสูง วัดค่าได้ 130–139/85–89 มิลลิเมตรปรอท

• ระดับความดันโลหิตสูงระดับหนึ่ง วัดค่าได้ 140–149/90–99 มิลลิเมตรปรอท

• ระดับความดันโลหิตสูงระดับสอง วัดค่าได้ 160–179/100–109 มิลลิเมตรปรอท

• ระดับความดันโลหิตสูงระดับสาม วัดค่าได้มากกว่า 180/110 มิลลิเมตรปรอท